به گزارش مشرق، اندیشکده آمریکایی «مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل» در این گزارش آورده است: در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۶،۱+ ۵ و ایران به توافقی که با عنوان برنامه اقدام مشترک شناخته می‌شود، دست یافتند. توافقی که برخی الزامات موقت برای هر دو طرف در راه دست‌یابی به توافق جامع را ترسیم می‌کند. هدف نهایی برنامه اقدام مشترک، رسیدن به یک راه‌حل موردتوافق طرفین است که این اطمینان را به وجود بیاورد که برنامه هسته‌ای ایران صرفاً صلح‌آمیز است. این مذاکرات از ضرب‌الاجل تعیین‌شده نخست خود ۲۰ جولای ۲۰۱۴- ضرب‌الاجلی که طی آن توافق حاصل نشد- عبور کرده است و این برنامه تا ۲۴ نوامبر ۲۰۱۴ تمدید شد.
متن پیش رو خلاصه‌ای از یافته‌های مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی اطلاعاتی در خصوص مذاکرات در حال انجام ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) و ایران برای حصول راه‌حل جامع است. این گزارش دربردارنده لینک‌هایی با طیفی از مطالعات مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل در خصوص مذاکرات و توصیه‌هایی با توجه به ماهیت و حیطه یک توافق بلندمدت است. راه‌حل جامع باید صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را در برابر پس‌زمینه دو دهه فریب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص برنامه هسته‌ای، ازجمله برنامه هسته‌ای نظامی این کشور، تصدیق کند. تخطی‌ها و فریب‌های ایران موانع زیادی برای راه‌حل نهایی و بلندمدت ایجاد کرده است.
*متن این مقاله بدون تأیید دیدگاه‌های مطرح شده و محتوای آن جهت استفاده کارشناسان و مخاطبان محترم در ادامه آمده است.*
■ ایران برای رسیدن به توافقی قابل راستی آزمایی باید ظرفیت هسته‌ای فعلی‌اش را محدود کند ■
ایران برای رسیدن به توافقی قابل راستی آزمایی باید ظرفیت هسته‌ای فعلی‌اش را محدود کند و اتهامات پیرامون مسائل گذشته و موجود را حل کند. مبنای راستی آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید این باشد که هرگونه تخطی ایران در کوتاه‌مدت قابل ره‌گیری است؛ مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل نیز معتقد است که بدون این محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران و بسط شرایط راستی آزمایی، این توافق احتمالاً از خنثی کردن تهدید ایران فرومی‌ماند یا آن را تشدید می‌کند. مع‌الوصف این گزارش نشان می‌دهد که این‌چنین توافقی ممکن است و انواع شرایط لازم برای توافق را نیز نشان می‌دهد.
■ ارائه مدلی برای اطمینان از اینکه برنامه هسته‌ای ایران منحصراً صلح‌آمیز است ■
این گزارش‌ها فعالیت‌های هسته‌ای و پتانسیل فنی ایران برای تولید سلاح اتمی را پی گیری و ارزیابی کرده‌اند، سایت‌ها و فعالیت‌های مخفی ایران را به‌وسیله تصاویر ماهواره‌های اقتصادی کشف کرده و گزارش داده‌اند، آماد کالایی ایران برای برنامه هسته‌ای‌اش را ارزیابی و فهرست کرده‌اند و، در میان سایر فعالیت‌ها، توصیه‌هایی برای کاستن از بحران مطرح کرده‌اند.
راه‌حل جامع یا توافق بلندمدت نمونه وار
مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل در ژوئن ۲۰۱۴، بر اساس یک سری نشست‌ها و مباحث، مدلی برای راه‌حل جامع که این اطمینان را به وجود می‌آورد که برنامه هسته‌ای ایران منحصراً صلح‌آمیز است، طراحی کرده است. این توافق نمونه وار به‌خصوص به دنبال تعیین محدودیت‌های در غنی‌سازی اورانیوم ایران و برنامه آب‌سنگین این کشور، ذخیره اورانیوم غنی‌شده به میزان کم و مدت بندهای توافق بلندمدت است.
■ پنج امتیازی که در یک توافق جامع با ایران نباید به این کشور داده شود ■
با پیشرفت مذاکرات، مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل پنج امتیازی که در یک توافق جامع با ایران نباید به این کشور داده شود را عنوان کرد. در ۲۰ جولای ۲۰۱۴ دوره برنامه اقدام مشترک به پایان رسید، درحالی‌که توافق جامع هنوز به دست نیامده است. مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل بر اساس چند جلسه‌ای که با مقامات ارشد شش کشور داشته است، به این نتیجه رسیده که توافق آتی باید شامل موارد ذیل باشد:۱) زمان پاسخ کافی در صورت تخطی؛۲، برنامه هسته‌ای برای ایران که نیازهای عملی این کشور را برآورده سازد؛۳) بازگشت‌ناپذیری کافی محدودیت‌ها؛۳) مقرران پایدار؛ ۵) راستی آزمایی کافی.
- تخمین گریز هسته‌ای
یک مفهومی کلیدی در فهم مذاکرات، ایده زمان هشدار کافی است؛ یعنی چقدر زمان لازم است تا جلوی ایران، اگر تصمیم بگیرد از تعهدات خود عدول کند و سلاح هسته‌ای بسازد، گرفته شود. بر اساس سخن «وندی شرمن» معاون وزیر امور خارجه «ما باید مطمئن شویم که هر تلاشی از سوی تهران برای گریز هسته‌ای و عدول از الزاماتش باید قابل‌رؤیت و زمان‌بر باشد؛ به‌نحوی‌که این تلاش‌ها شانسی برای موفقیت نداشته باشد.
■مفاهیم کلی ■
یک راه قابل راستی آزمایی برای برآورد مفهوم زمان هشدار کافی وقتی در خصوص محدودیت‌های غنی‌سازی سخن می‌گوییم این است که مفاهیم هشدار به هنگام را به زمان گریز هسته‌ای مرتبط کنیم. گریز هسته‌ای مقداری از زمان است که ایران برای ساخت میزان موردنیاز اورانیوم سطح تسلیحاتی برای یک سلاح هسته‌ای، اگر بخواهد از توافق تخطی کند، نیاز دارد. برای تولید یک سلاح هسته‌ای، زمانی اضافی موردنیاز خواهد بود، اما تولید مواد شکافتی کافی (اورانیوم سطح تسلیحاتی یا پلوتونیوم) تا حد زیادی به‌عنوان «عمود خیمه» ساخت سلاح هسته‌ای، و تنها بخش این فرآیند که به نحوی قابل‌اتکا، قابل‌کشف و اعمال فشار بعدی است، پذیرفته‌شده است. ردیابی و جلوگیری از دیگر فعالیت‌های هسته‌ای تسلیحاتی مثل تولید مواد منفجره قوی، تجهیزات الکترونیکی و قطعات فلزی اورانیوم دشوار است و این توافق با تمرکز بر سازوکار گریز هسته‌ای – چنانکه بالاتر درباره آن سخن گفتیم – یک دوره زمانی تضمین‌شده برای انجام کنش برای تضمین جلوگیری از موفقیت ایران، ایجاد خواهد کرد.
■ پیگیری زمان گریز هسته‌ای شش تا دوازده‌ماهه ■
بدین ترتیب، این زمان هشدار، باید برای جامعه جهانی، برای آماده شدن و انجام واکنشی که قادر باشد از پیش روی ایران جلوگیری کند، کافی باشد. مذاکره‌کنندگان ۱+۵ نوعاً به دنبال وضع محدودیت‌هایی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران هستند که به زمان گریز هسته‌ای شش تا دوازده‌ماهه منجر می‌شود. مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل دسته‌ای محاسبات گریز هسته‌ای را تحت طیفی متفاوت از سانتریفیوژهای موجود و در نظر گرفته‌شده، که در اصل زمان هشدار، یعنی زمان گریز هسته‌ای، را به تعداد مساوی سانتریفیوژها و ذخایر اورانیوم با غنای پایین تبدیل می‌کند، پیشنهاد کرده است. در سپتامبر ۲۰۱۳ کارشناسان سانتریفیوژ مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل و مدرسه مهندسی و علوم کاربردی دانشگاه ویرجینیا، به‌تفصیل طیف وسیعی از سناریوهای گریز هسته‌ای را بر اساس سانتریفیوژهای IR-1 پیشین نصب‌شده در نطنز و فردو، ذخایر اورانیوم با غنای پایین، کل سانتریفیوژهای IR-1 نصب‌شده در ایران و سایت‌های احتمالی مخفی سانتریفیوژهای IR-2m احتمالی را بررسی کردند.
■ اگر تعداد سانتریفیوژهای IR-1 به ۱۰۰۰۰ عدد کاهش یابد، زمان گریز هسته‌ای به چند ماه افزایش می‌یابد■
این محاسبات یک موضوع مهم، یعنی برنامه سانتریفیوژی متوقف‌شده کنونی ایران، ذیل برنامه اقدام مشترک، که بر اساس آن ایران سانتریفیوژهای IR-1 خود را حفظ می‌کند و ذخایر LEU هگزوفلوراید ۲۰ درصدش را از میان می‌برد، را در نظر می‌گیرد. اگر تعداد سانتریفیوژهای IR-1 به ۱۰۰۰۰ عدد کاهش یابد، زمان گریز هسته‌ای بر اساس تخمین‌های مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل، به چند ماه افزایش می‌یابد.
به‌طورکلی، مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل و مهندسان دانشگاه ویرجینیا از زمان آن مطالعه در سپتامبر ۲۰۱۳، صدها مورد خاص را ارزیابی کرد و یک کد کامپیوتری را طراحی کرد که قادر است به‌سرعت محاسبات متفاوت گریز هسته‌ای را، که برخی از آن‌ها شامل صدها هزار زیر موضوع است، بر اساس توانمندی‌ها و محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران انجام دهد.
■جایگاه تخمین‌های گریز هسته‌ای ■
این تخمین‌های گریز هسته‌ای ابزاری بسیار خوب برای فهم مزایا و معایب یک موضع مذاکراتی و روش تصمیم‌گیری قابل‌اتکایی برای سیاست‌گذاران است. ازآنجاکه هر کشوری بر تخمین‌های گریز هسته‌ای خود اتکا می‌کند، تخمین‌های مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل به‌عنوان راهی برای تسهیل سطحی عمیق‌تر از ارتباط میان متحدان است. مقامات دولتی در اروپا و آمریکا به مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل گفته‌اند که تخمین‌هایشان را با این مرکز و برخی مطلعین مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل مقایسه کرده‌اند، که در مقام مقایسه هم‌شکل بوده‌اند. برخی از این تخمین‌ها طولانی‌تر و برخی دیگر کوتاه‌تر از تخمین مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل است؛ اما این تخمین‌ها علی‌رغم تمامی تمایزات در روش‌شناسی‌ها، در دو سال اخیر همگرا شده‌اند. بسیاری از محاسبات گریز هسته‌ای در نمودارها بیان‌شده است. باید ذکر کرد که هدف اصلی مواردی که در محاسبات گریز هسته‌ای اخیر در نظر گرفته‌شده، مقایسه نسبی به‌منظور ارتقاء مواضع مذاکراتی به‌جای توصیف موارد موجود (خوانده به مطالعه سپتامبر برای این تحلیل ارجاع داده می‌شود) بوده است.
■اهمیت ذخایر تبدیل‌شده ایران ■
ذخایر LEU نزدیک ۲۰ درصد
مسئله عمده دیگر ذخایر LEU 20 درصدی هگزوفلوراید ایران است. هرچند در کوتاه‌مدت تعهد ایران به تبدیل LEU هگزوفلوراید به اکسید مسئله‌ای مهم است، ذخایر تبدیل‌شده نیز در بلندمدت مهم هستند. در آینده ایران می‌تواند LEU خود را به هگزوفلوراید تبدیل کند و آن را به میزان بیشتری یعنی تا سطح تسلیحاتی غنی کند. بدین ترتیب محدود کردن ذخایر LEU نزدیک ۲۰ درصد ایران نیز در مذاکره برای حصول توافقی جامع با ایران مهم است.
تحقیق و توسعه سانتریفیوژها
موضوع دیگر محدودیت‌ها بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه سانتریفیوژها است. مباحث پی آیند در خصوص برنامه تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای ایران بحث می‌کند و محدودیت‌هایی در بلندمدت بر برنامه توافق پیش نهاد می‌کند.
■ مختصات رآکتور اراک ■
- راکتور آب‌سنگین اراک
ایران ذیل برنامه اقدام مشترک متعهد شده است که در طول دوره موقت ۴۰IR-یا راکتور اراک را راه‌اندازی نکند و یا سوخت یا آب‌سنگین انتقال ندهد و درواقع ایران کار بر روی این راکتور که ز ۲۰۰۴ در حال ساخت است را متوقف کرده است. راکتور ۴۰IR- برای تولید ۴۰ مگاوات برق حرارتی طراحی‌شده و از اکسید اورانیوم طبیعی به‌عنوان سوخت، که ایران در سایت تولید سوخت اصفهان قبل از برنامه اقدام مشترک تولید کرده است، استفاده می‌کند. قطعنامه‌های شورای امنیت، که نخستین آن به ۲۰۰۶ بازمی‌گردد، از ایران می‌خواهد که ساخت این راکتور را متوقف کند. این راکتور این دلیل که می‌تواند مقادیر قابل‌توجهی از پلوتونیوم سطح تسلیحاتی- در حدود ۹ کیلو سالانه یا به اندازه دو سلاح هسته‌ای- تولید کند، تهدیدی تسلیحاتی محسوب می‌شود.
■پیشنهادها برای حل مسئله رآکتور اراک■
پیشنهادهای فراوانی برای حل مسئله در مذاکرات، به‌خصوص با استفاده از اورانیوم با غنای پایین به‌جای اورانیوم طبیعی، که قدرت راکتور را کم می‌کند، یا تعویض هسته راکتور با هسته‌ای که هم از آب سبک و هم آب‌سنگین، به شیوه راکتورهای تحقیقاتی مدرن، استفاده می‌کند، ارائه‌شده است. برخی پیشنهادات به‌آسانی برگشت‌پذیرند و بدین ترتیب غیرقابل‌قبول هستند.
- جنبه‌های ادعایی برنامه هسته‌ای ایران
موضوع مهم دیگر در مذاکرات، مدعیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اینکه ایران به دنبال سلاح هسته‌ای در گذشته بوده است و برخی جنبه‌های نظامی را در حال حاضر نیز تعقیب می‌کند، است. این مسئله اغلب جنبه‌های نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران نامیده شده است.
■سازوکارهای حل جنبه‌های ادعایی برنامه هسته‌ای ایران ■
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران در نوامبر ۲۰۱۳ توافق کردند که به این موضوع بپردازند. هر توافق بلندمدتی باید به مسائل جنبه‌های نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران توجه داشته باشد. بدون آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ۱+۵ نمی‌توانند یک رزیم راستی آزمایی کافی در پی‌جویی تجهیزات و فعالیت‌های مخفی ایران، ایجاد کنند. در آغاز آگوست ۲۰۱۴ پیشرفت اندکی در این زمینه وجود داشته است.
■ ایران در می ۲۰۱۴، اطلاعاتی در خصوص جنبه‌های نظامی احتمالی ارائه داد ■
ایران در می ۲۰۱۴، اطلاعاتی در خصوص جنبه‌های نظامی احتمالی، توسعه چاشنی‌های انفجاری بریج وایر، که در کنار برخی استفاده‌های غیرنظامی، بخشی جدایی نپذیر از ابزار انفجاری هسته‌ای با انفجار بالا هستند، ارائه داد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان در حال بررسی این اسناد است.
چشم اندازهای راه‌حل جامع منوط به اجازه دسترسی ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سایت نظامی پارچین است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به دلیل وجود شواهدی مبنی بر اینکه قبل از ۲۰۰۴ حداقل یک ساختمان در پارچین محل آزمایش‌های انفجاری شدید مرتبط با برنامه هسته‌ای نظامی ایران بوده است، درخواست کرده تا از این سایت نظامی بازدید کند.
■لزوم گنجانیده شدن سایت پارچین در توافق نهایی■
بااین‌حال ایران پس از درخواست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آغاز ۲۰۱۲ متعهد شد در ای سایت تغییرات عمده‌ای ایجاد کند. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که ایران از آغاز ۲۰۱۲ بخش‌هایی از این سایت را، در تلاشی آشکار برای پنهان کردن فعالیت ای گذشته و از میان بردن توان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام فعالیت‌های راستی آزمایانه، تخریب کرده و آن را بازسازی کرده است.
- حفظ نظارت‌های کافی بر کالاهای تسلیحاتی حساس
ایران سابقه‌ای طولانی در دست‌یابی به کالاهایی مغایر با تحریم‌های شورای امنیت و کنترل‌های ملی دارد. مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل سال‌ها این فعالیت‌های آمادی در راستای بسط توانمندی‌های هسته‌ای ایران، را پیگیری و ارزیابی کرده است. ایران در یک راه‌حل جامع باید متعهد شود تا این فعالیت‌های آمادی را دنبال نکند و نسبت به فعالیت‌های آمادی عمده قبلی خود در برنامه تحریم شده هسته‌ای‌اش پاسخگو باشد.
■ توافق جامع همین‌طور باید تحریم‌ها و کنترل‌ها را بر کالاهای تسلیحاتی حفظ کند ■
یک توافق جامع همین‌طور باید تحریم‌ها و کنترل‌ها را بر کالاهای تسلیحاتی حفظ کند و درعین‌حال کانال‌هایی برای تأمین کالاهای قانونی موردنیاز ایران پیش‌بینی کند. کالاهای تسلیحاتی حساس آن‌هایی هستند که در برنامه هسته‌ای ایران و سیستم‌های پرتاب سلاح هسته‌ای، که دومی شامل موشک‌های بالستیک ایران می‌شود، موردنیاز هستند. مهم‌ترین ابزار در دست برای نیل به این هدف در طول مدت توافق جامع حفظ قطعنامه‌های شورای امنیت و اجرای قوانین ملی، که چنین کالاهایی را کنترل می‌کنند، است. این کار زیرساخت‌های شورای امنیتی و چندملیتی، که برای اجرای این تحریم‌ها ایجادشده است، شامل تحریم‌های ملی و شورای امنیت، که افراد و سازمان‌هایی که این قطعنامه‌ها را نقض کنند، را جریمه می‌کند و تلاش‌ها برای ره‌گیری و از میان بردن فعالیت‌های آمادی ایران، را حفظ می‌کند. بااین‌حال می‌توان در مقطع فعلی یک کانال آمادی برای تهیه کالاهای موردنیاز برای باقیمانده برنامه هسته‌ای ایران ایجاد کرد.
■تلاش‌های حقوقی آمریکا در راستای تحریم‌های ایران ■
ایجاد و حفظ یک ساختار قابل راستی آزمایی برای واردات کالا برای برنامه قانونی هسته‌ای ایران و درعین‌حال جلوگیری از واردات کالاهایی ممنوعه یا مرتبط با برنامه هسته‌ای نظامی مخفی، دشوار است؛ جمع‌آوری اطلاعات و ره‌گیری تخطی‌های ایران درزمینهٔ آمادی مخفی، برای اطمینان یافتن از صحت‌وسقم تعهد ایران ضروری است.
مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل چند مطالعه موردی در خصوص تلاش‌های آمادی ایران انجام داده است. یک نمونه در ادامه می‌آید.
در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۳ دادگاه ایالت ایلینوی «نیکولاس کایگای» اهل بروکسل و لندن را به اتهام تلاش برای انتقال فلزات خاص قابل‌استفاده در سانتریفیوژهای گازی و انتقال دیگر فلزات و مواد از آمریکا به ایران احضار کرد. او درنتیجه عملیات دولت آمریکا و گماشتن یک جاسوس به‌عنوان یک کارمند در این شرکت متهم و بازداشت شد.
■ابعاد جریان تأمین کالایی ایران ■
در اواخر ۲۰۱۱، یک شرکت تجاری ایرانی، که به دنبال دست‌یابی به فیبر کربن با کیفیت بالا که در سانتریفیوژ استفاده می‌شود بود، از طریق یک وب‌سایت تجاری جینی به دنبال رینگ مگنت‌های کافی برای ۵۰۰۰۰ سانتریفیوژ IR-1 ایران بود.
در ۱۵ آوریل ۲۰۱۴، شرکت «لی اسپشالیست» از آلبرتای کانادا اتهامات خود را پذیرفت و به دلیل صادرات اورینگ‌های ویتون به ایران ۹۰۰۰۰ دلار جریمه شد. در ژوئن ۲۰۱۲ شرکتی متوسط از قوانین صادرات ملی تخطی کرد و صادرات ۵۰ اورینگ ویتون به یک شرکت ایرانی را سازمان‌دهی کرد.
در ۴ آوریل ۲۰۱۴ دادگاه منطقه‌ای ایالت ماساچوست علیه «شیا چنگ» ساکن شانگهای به دلیل دلالی مبدل‌های فشار به نفع برنامه هسته‌ای ایران ده اتهام اقامه کرد «جنگ» بنا به ادعا این کار را از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ با استفاده از شرکت تجاری «سوهی تکنولوژی» و مکان‌های آن در شانگهای و هنگ‌کنگ انجام داده است.
■مسئله مرکز تحقیقات فیزیک ایران ■
یک مسئله حل ناشده میان ایران و آزانش، فعالیت‌های، مواد و تجهیزات مخفی یک سازمان دفاعی ایران با عنوان مرکز تحقیقات فیزیک است. مرکز تحقیقات فیزیک که حداقل از دهه ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹ فعالیت داشته است، یک سازمان کلیدی در ایجاد برنامه موازی چرخه سوخت نظامی و تسلیحاتی سازی هسته‌ای بوده است. این مورد، علی‌رغم برخی پیشرفت‌ها، همچنان یک نگرانی برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذیل جنبه‌های احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران است.
■ توافق ایران برای شفاف‌سازی در خصوص تجهیزات غنی‌سازی اضافی‌اش ■
- توضیح درباره طرح سوم سانتریفیوژی
موضوع مهم دیگر توافق ایران برای شفاف‌سازی در خصوص تجهیزات غنی‌سازی اضافی‌اش، به‌خصوص ساخت احتمالی یک طرح سانتریفیوژ گازی سوم، است.
- غنی‌سازی لیزری اورانیوم
برنامه غنی‌سازی لیری اورانیوم ایران، چیزی است که کمتر از آن سخن گفته‌شده، اما مهم است. ایران قبول کرده است که اطلاعات لازم را در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دهد و زمینه لازم برای بازدید فنی از مرکز لیزری اکبرآباد، سایت مخفی پیشین غنی‌سازی لیزری اورانیوم ایران، را فراهم کند.
منبع: اشراف
